اگر بخواهیم با یک دیدگاه انسان‌شناسانه کلیه‌ی کنش‌های اجتماعی و فردی که تحت نام مراقبه ارائه شده و یا انجام می‌گیرد، مطالعه کنیم، با روش‌های بسیار متنوع به لحاظ ساختار وعملکرد روبرو خواهیم شد که می‌توان آنها را تمرین‌های آرَمشی، تمرکزی، تعاملی، روان پالایشی، تصویرسازی ذهنی، هیپنوزی و یا شفابخشی دانست و البته برخی از این مراقبه‌ها ترکیبی از چند روش فوق هستند. البته مراقبه به معنای محض آن چنان که در یوگا‌سوتر‌ه‌های پتنجلی، در طریقت بودایی و به ویژه در سنت ذن و نیز در عرفان اسلامی آمده است، هیچ یک از حالت‌های فوق نیست، گرچه ممکن است هر یک از وضعیت‌های شناختی، هیجانی و فیزیولوژیک یاد شده در هر یک از روش‌های فوق در مراقبه حادث شده و برآن عارض شود، ولی مقصود مراقبه چیزی جز تجلی ناب روح و فردیت در عین جمعیت نیست.
در دیدگاه‌های بنیادگرایانه‌تر به مراقبه، آن را نه به عنوان یک تکنیک که به عنوان یک طریقت و سبک زندگی معرفی می‌کنند و آن را به موفقیت، خوشبختی، سلامتی، درمان و یا حتی تکامل، تقلیل و تنزل نمی‌دهند. آن را عین زندگی و هنر زندگی می‌دانند.
بنابراین تعریف‌های گوناگون مراقبه نه تنها تفاوت در میدان عملکرد ذهن داشته بلکه تفاوت‌های اساسی درسطح و میدان عمل، در زندگی دارند.
دانش تحول هوشیاری؛ نقدی بر گفتمان مراقبه - دکتر فرزاد گلی
